Jean Piaget çocukluk ve ergenlik dönemindeki bilişsel gelişim hakkında en kapsamlı bilgileri veren kuramcıdır.
Piaget’e göre zihinsel yapılar ve zekâ yaşa bağlı olarak gelişir ve bu olgunlaşma doğumdan başlayıp, ergenlik sonlarına kadar devam eder. Zihinsel gelişim kaynağını beynimizde mevcut olan bazı biyolojik yapı ve işlevlerden alır. Beynimizin örgütleme ve uyum sağlama olarak adlandırabileceğimiz iki temel görevi bu yapılan oluşturur.
Piaget bilişsel gelişim evrelerini dört aşamaya ayırarak incelemiştir. Bunlar;
- Duyusal motor evre (doğumdan iki yaşına kadar olan evredir).
- İşlem öncesi evre (iki yaşın sonundan yedi yaşına kadar olan evredir)
- Somut işlem evresi (yedi ile on bir yaşlan arasıdır).
- Soyut işlemler veya formel işlem evresidir (on bir yaş ve yukarısıdır).
Bu evreler ayrıca kendi içinde de aşamalara ayrılmıştır.
Ergen düşüncesini çocuk düşüncesinden ayıran özellik, soyut işlemler yada formel işlem evresinde gelişen soyut düşünebilme özelliğidir. Soyut düşünebilme özelliği, varsayımlar oluşturarak, değerlendirme ve seçenekler üretebilmeyi, gerçek ve somut uyaranlar dışında tamamen soyut öneriler bağlamında düşünce üretebilmeyi ve problem çözmeyi içermektedir. Bu dönemde ergenler ilkeleri, ideal olanı tartışır, kendi doğrularını ortaya koymaya yönelirler, ideolojik sorunlarla ilgilenirler.
Her ergen aynı yaşlarda soyut düşünceye ulaşamamaktadır. Soyut düşünceye ulaşma ile ergenin içinde bulunduğu kültürel çevre, ailesinin sosyo-ekonomik seviyesi ve zeka seviyesi birbiri ile ilişkilidir.
Ergenin bilişsel gelişimi üzerinde “dil” önemli bir etkiye sahiptir. Ergenliğe ulaşma ile birlikte gencin dilinde ve dil kullanımında önemli gelişmeler olur. Dildeki gramer ve kurallarını kavrayan genç, mecaz anlamı da kavramakta ve mizahı kavrama ve kullanma becerisi gelişmektedir. Ayrıca ergenlikte yazma becerisi de önemli gelişme gösterir. Ergen düşüncelerini yazı ile organize biçimde ifade edebilir.